Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Radomski

Polskie Towarzystwo Geograficzne, powołane w roku 1918, zrzesza polskich geografów – zawodowych i amatorów. Cele działania to między innymi upowszechnianie rzetelnej wiedzy geograficznej oraz integracja środowiska geografów. Oddział Radomski jest jednym z siedemnastu oddziałów terytorialnych Towarzystwa.

> Polskie Towarzystwo Geograficzne
> Oddział Radomski

Współtwórcą organizacji PTG w Radomiu był późniejszy pierwszy prezes Radomskiego Towarzystwa Naukowego Stefan Witkowski. Obecnie Oddział Radomski PTG w ramach współpracy z RTN gromadzi bibliografię naukową regionu w zakresie geografii oraz współtworzy kompendium wiedzy do celów edukacji regionalnej.

> Region radomski
> Bibliografia naukowa

Nowiny z życia Oddziału, świeże ciekawostki geograficzne z regionu i nie tylko, zapowiedzi wydarzeń, w tym cyklicznych otwartych pokazów zdjęć z geograficznymi opowieściami, zamieszczane są na oddziałowym profilu na Facebooku:

> Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Radomski

Kontakt: radom@ptgeo.org.pl; tel. 500 225 932.

Łukasz Zaborowski, Geografia w Radomiu i Oddział Radomski PTG – zarys dziejów

„W matematyce biegli, rozmiary czynią należycie i mapy rysować potrafią” – tak o uczniach radomskiego kolegium ojców pijarów napisano w sprawozdaniu z wizytacji w roku 1786.[1] Umiejętność rysowania map nie była tak oczywista, zważywszy na panujący wówczas w Polsce dotkliwy niedobór wykształconych nauczycieli geografii.[2] W okresie Komisji Edukacji Narodowej na 74 szkoły średnie w Rzeczpospolitej kolegium radomskie stawiane jest w rzędzie sześciu „najwybitniejszych.”[3] W tym czasie, przez dwa lata – 1785/6-1786/7 – w Radomiu wykłada nestor polskiej geografii: ksiądz Franciszek Siarczyński. Jest mu wprawdzie przypisany przedmiot „gramatyka i wymowa”,[4] ale wiemy, że geografii naucza już w roku 1782.[5] W Radomiu ma ponoć więcej obowiązków niż w Warszawie, gdzie przebywał wcześniej, a jednak to z tego okresu pochodzą pierwsze ślady prac nad wielkim dziełem: „Dykcjonarzem geograficznym Królestwa Polskiego.”[6] Na krótko wraca do Warszawy – w roku 1788 jest stenografem królewskim w sejmie.[7] W roku 1789 rzuciwszy zakon pijarski i nauczycielstwo obejmuje parafię w Kozienicach – znów w Ziemi Radomskiej. Tu może skupić się na pracy naukowej. W latach 1790-94 wydaje trzy pierwsze tomy (z planowanych 6-7) kolejnego dzieła: „Geografia czyli opisanie naturalne, historyczne i polityczne krajów i narodów we czterech częściach świata zawierających się, z dołączeniem geografii astronomicznej.” Opracowanie jest nowatorskie w historii polskiej geografii. To wypełnienie braku rzetelnego podręcznika do geografii – przy możliwie najbardziej naukowym podejściu, bez „dziwów i baśni”. Część wstępna zawiera zestawienie pojęć geograficznych w kilkunastu językach. Położony jest nacisk na użycie nazw polskich bądź spolszczonych. Siarczyńskiego uznaje się za twórcę słownictwa geograficznego w języku polskim.[8]

> Franciszek Siarczyński, „Geografia czyli opisanie naturalne, historyczne i polityczne krajów i narodów we czterech częściach świata zawierających się, z dołączeniem geografii astronomicznej”
(Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa)

Jest prekursorem nowoczesnych metod badawczych. Prace nad „Dykcjonarzem” chce kontynuować na podstawie obszernej ankiety, którą rozsyła po kraju. Niestety nie uzyskuje wiele odpowiedzi. Ponadto ogrom zaplanowanej pracy przerasta możliwości jednego człowieka: „Wydać dokładne opisanie Polski porządkiem słownika zamiarem niegdyś moim było (…). Doświadczenie przyszłego układu na powiecie radomskim uczyniłem” – napisze w liście do Towarzystwa Przyjaciół Nauk.[9] Pierwowzorem metodycznym dla „opisania Polski” jest powstały w latach 1790-91 „Opis Powiatu Radomskiego”, niezwykle cenna monografia regionalna – jak podaje się w pracy wydanej pod redakcją Stefana Witkowskiego,[10] jednego z twórców radomskiej organizacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego.

> Franciszek Siarczyński, „Opis Powiatu Radomskiego”
(Radomska Biblioteka Cyfrowa)

Tu godzi się też wyjaśnić, iż w czasach I Rzeczpospolitej powiaty były jednostkami znacznie większymi niż obecnie: Radomskie w takim ujęciu sięga po Wisłę na wschodzie, Kamienną na południu, Garb Gielniowski na zachodzie i Puszczę Stromiecką na północy.[11] Pobyt w Radomskiem kończy Siarczyński wraz z upadkiem Rzeczpospolitej. Podczas wojny rozbiorowej zniszczeniu ulega jego biblioteka i – prawdopodobnie – rękopisy niewydanych dzieł. „Miałem ja dawniej piękny zbiór starych map polskiego kraju i różnych jego prowincyj. Ale straciłem je wszystkie w doznanym od Moskalów rabunku, gdym mieszkał w Kozienicach.” Dalsza działalność Siarczyńskiego związana będzie z Ziemią Przemyską i ze Lwowem. W roku 1827 zostanie pierwszym dyrektorem Księgozbioru Narodowego im. Ossolińskich.[12]

W tym samym roku w Radomiu ksiądz Kazimierz Kłaczyński zakłada Towarzystwo Naukowe. W XIX wieku Radom jest ośrodkiem administracyjnym dla międzyrzecza Wisły i Pilicy – północno-zachodniej części dawnej Małopolski. W latach 1881-84 urzędnicy Rządu Gubernialnego sporządzają trzy tomy materiałów statystycznych o guberni radomskiej; opracowanie zawiera również rys geograficzno-topograficzny. W roku 1908 w Radomiu powstaje oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z sekcjami przyrodniczą, odczytową i wycieczkową.[13] W roku 1915 Komisja Szkolna Ziemi Radomskiej pod przewodnictwem księdza Józefa Rokosznego otwiera polskie Seminarium Nauczycielskie. W roku 1915/6 za nauczanie geografii odpowiedzialna jest Maria Gajl,[14] pionierka polskiego szkolnictwa po carskim ukazie tolerancyjnym z roku 1905.[15] W roku 1916/7 geografię wykłada młody Edmund Massalski.[16] Po latach będzie zaliczony do „najwybitniejszych” członków tworzącego się Oddziału Radomskiego PTG.[17] W roku 1925 w Radomiu uruchomione zostają Wyższe Kursy Nauczycielskie. Tematyką pierwszej edycji są nauki przyrodniczo-geograficzne.[18] Wśród absolwentów jest Bolesław Zelga. W czasie wojny będzie kierował radomskim oddziałem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej.[19] W przyszłości otrzyma złotą odznakę PTG jako jedyny w gronie „zasłużonych działaczy z okresu przed 1939 r.” członek Oddziału Radomskiego.[20]

Okres międzywojenny to czas rozwoju ruchów krajoznawczo-regionalistycznych. Stanisław Berezowski we wstępie do monografii wydanej przez Oddział Radomski na 50-lecie PTG zauważa, iż: „Kielecczyzna jest tą prowincją, w której ruch regionalistyczny był już dawniej szczególnie żywotny. Przed wojną skupiał się on wokół Muzeum Świętokrzyskiego i redakcji „Rocznika Świętokrzyskiego”. Był on związany m.in. z postacią Aleksandra Patkowskiego (1890-1942), znaną nawet na forum międzynarodowym ruchu regionalistycznego.”[21] Patkowski, urodzony w roku 1890 w Ożarowie zwanym wówczas Radomskim, w czasie „rewolucji” w 1905 roku porzuca rosyjskie gimnazjum. W czerwcu tego roku ­–  w wieku 15 lat – z pięcioma kolegami odbywa miesięczną wycieczkę po kraju, którą następnie opisuje w czasopiśmie „Ziemia”. Po studiach pracuje jako nauczyciel i działa społecznie w Sandomierzu, historycznej stolicy regionu.[22] W roku 1922 urządza Wakacyjny Kurs Krajoznawczy Ziemi Sandomierskiej dla nauczycieli.[23] Sukces przedsięwzięcia owocuje powołaniem Powszechnego Uniwersytetu Regionalnego im. S. Konarskiego,[24] którego działalność wkrótce rozszerza się do całego „sandomiersko-kielecko-radomskiego terenu.”[25]

W związku z zawieruchą wojenną w roku 1944 w Radomiu gromadzi się grono naukowców – przybyłych między innymi z Warszawy po upadku powstania. Rozpoczynają się tajne wykłady uniwersyteckie. Przedsięwzięciem kieruje filozof Tadeusz Kotarbiński. Wśród jego najbliższych współpracowników jest Stefan Witkowski, w niedalekiej przyszłości jeden ze współtwórców Oddziału Radomskiego PTG. Już 7 lutego 1945 roku powołany zostaje jawny Instytut Naukowo-Społeczny w Radomiu. W zakresie jego działań mieści się nie tylko nauka – Instytut przyczynia się do powstania innych podmiotów oświaty i kultury. Witkowski współredaguje memoriały do Ministra Oświaty w sprawie powołania w Radomiu Szkoły Głównej Ekonomicznej,[26] co jednak nie dojdzie do skutku. Natomiast w roku 1950 powstaje Wieczorowa Szkoła Inżynierska Naczelnej Organizacji Technicznej. Rok później upaństwowiona, otwiera oddziały w Kielcach, Pionkach i Skarżysku-Kamiennej. Uczelnia ta po latach przekształci się w Politechnikę Świętokrzyską w Kielcach oraz Politechnikę Radomską,[27] obecny Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny.

Początki Polskiego Towarzystwa Geograficznego w Radomiu to przynależność nauczycieli geografii do Oddziału Częstochowskiego,[28] powstałego w roku 1947.[29] W tym roku Oddział liczy już 109 członków „na terenie całego województwa kieleckiego,”[30] które wówczas rozciąga się od Zagłębia Dąbrowskiego i Częstochowy na południowym zachodzie po Radom na północnym wschodzie. W sprawozdaniu jako „przejawy działalności” wymienia się odczyty w liczbie 12, z czego 4 w Częstochowie, po 3 w Kielcach i Radomiu, 2 w Ostrowcu. Ponadto na 8 konferencji 3 odbywają się w Kielcach, po 2 w Częstochowie i Ostrowcu, jedna w Radomiu.[31] W roku 1949 Oddział Częstochowski liczy 136 członków, z czego 78 w Częstochowie z powiatem, a 58 w pozostałej części województwa.[32] Inicjatorką działań Towarzystwa w Radomiu jest Janina Mikucińska, kierownik Sekcji Geografii przy Kuratorium Okręgu Szkolnego w Kielcach.[33] Pełni urząd przewodniczącego zarządu Oddziału Częstochowskiego w latach jego świetności – 1949-1954. W roku 1950 w ramach Oddziału powstaje wpierw sekcja, potem Koło PTG w Radomiu.[34] We wschodniej części województwa Oddział posiada ponadto koła w Ostrowcu Świętokrzyskim i Sandomierzu.[35] Pierwszym przewodniczącym zarządu Koła Radomskiego jest Stanisław[36] Zając z Liceum im J. Kochanowskiego. Jego przejście na emeryturę zbiega się ze zmianą przynależności administracyjnej Częstochowy – z województwa kieleckiego do katowickiego, co utrudni współpracę w ramach Oddziału.[37] Po odejściu Mikucińskiej z Kielc praca w Kole Radomskim „całkowicie zamarła.”[38]

Odnowicielem Koła i założycielem Oddziału Radomskiego jest Jan Gruszka „Bartos”. Urodzony w roku 1907 w Leopoldowie koło Lipska w powiecie iłżeckim, w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Jego dziadek snuje opowieści o powstaniu styczniowym – o „partii” Dionizego Czachowskiego, poległego pod Jaworem Soleckim, kilka kilometrów od Leopoldowa. Jan kończy Seminarium Nauczycielskie w Solcu, a w Krakowie Wyższy Kurs Nauczycielski w zakresie historii i geografii. Pracuje jako nauczyciel w okolicach Lipska, potem w Starachowicach.[39] W wojnie obronnej dowodząc plutonem moździerzy zostaje ranny. Już w listopadzie 1939 roku podejmuje konspirację w Związku Walki Zbrojnej i w Tajnej Organizacji Nauczycielskiej. Jest wśród założycieli iłżeckiej organizacji Batalionów Chłopskich, zaś od lipca 1942 roku komendantem Obwodu. Nie zapominając o powołaniu nauczycielskim dba o morale swoich podkomendnych:[40] pod jego auspicjami powstaje specjalny dokument programowy „Wychowanie w partyzantce”. Jego autor tak wspomina „Bartosa”: „Zawsze trzeźwy, na wskroś uczciwy, skrupulatny w rozliczeniach, był dla nas wzorem w postępowaniu. Był prawdomówny i szczery, a także bezinteresowny. W pracy społecznej Jego osoba jakby nie istniała. Zawsze troszczył się o całość.”[41] Przez cały okres okupacji ukrywa się przed aresztowaniem, wykorzystując kilkadziesiąt kryjówek w powiecie iłżeckim. W liście gończym za wskazanie miejsca jego pobytu oferuje się 30 tys. złotych.[42]

Po wojnie jest nauczycielem w Iłży, gdzie organizuje również Państwowe Kursy Pedagogiczne dla byłych partyzantów. Jako wykładowca geografii i historii jest ceniony przez słuchaczy za „klarowny i nacechowany patriotyzmem sposób wykładu.” Z tych samych powodów wielokrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany przez Urząd Bezpieczeństwa, w roku 1947 zostaje zwolniony z pracy. Jeszcze po wielu latach władze będą odmawiać mu paszportu na wyjazdy zagraniczne urządzane przez Polskie Towarzystwo Geograficzne. Wkrótce otrzymuje posadę nauczyciela geografii w Liceum Pedagogicznym w Radomiu, a od roku 1950 – w I Liceum Ogólnokształcącym (później im. M. Kopernika), gdzie pracuje aż do przejścia na emeryturę w roku 1972.[43] Historyczny gmach liceum, powstały w obrębie klasztoru bernardynów, w XIX wieku mieszczący Rządowe Gimnazjum Żeńskie,[44] stanie się też siedzibą Oddziału Radomskiego PTG. Jan Gruszka w pracy stosuje innowacyjne metody, kładąc nacisk na wycieczki z badaniami terenowymi. Jest instruktorem metodycznym geografii. Jako społecznik-pasjonat działa między innymi w Związku Nauczycielstwa Polskiego, Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym i Radomskim Towarzystwie Naukowym.[45]

Na zaproszenie Jana Gruszki w dniu 22 kwietnia 1953 roku w sali Liceum Pedagogicznego zbierają się nauczyciele geografii z Kielc i Radomia. Po odczycie przedstawiciela Oddziału Warszawskiego – „o celach i zadaniach PTG” – do Towarzystwa wstępuje od razu 23 osoby, a do końca roku łącznie 53. W roku 1954 Koło osiąga liczbę członków 93; w 1955 roku – 117, a wśród nich: 2 dyrektorów szkół średnich, 7 kierowników szkół podstawowych, 24 nauczycieli szkół średnich, 68 nauczycieli szkół podstawowych, 10 nauczycieli „innych przedmiotów”, 4 pracowników administracji oraz 2 pielęgniarki.[46] Pierwszy zarząd Koła stanowią: przewodniczący Jan Gruszka, sekretarz Helena Wolnakiewicz, skarbnik Władysław Lenkiewicz.[47]

Dużym osiągnięciem Koła jest organizowany w latach 1956-58, przy pomocy Inspektoratów Oświaty, ponad półtoraroczny kurs przygotowawczy do egzaminu z zakresu Studium Nauczycielskiego.[48] Kierownikiem jest Jan Gruszka.[49] Z zapisanych 46 osób kurs kończy 34. „Rok 1958 to data wielkiej radości w naszym Kole: z dopuszczonych do egzaminu w zakresie S.N. 21 słuchaczy – zdało 19. Nasze Koło przysporzyło naszemu szkolnictwo 19 dyplomowanych nauczycieli geografii.”[50] W roku 1957 Koło Radomskie zostaje usamodzielnione i podporządkowane bezpośrednio Zarządowi Głównemu PTG.[51] To okres największego rozwoju Towarzystwa w województwie kieleckim. W końcu roku 1958 Koło liczy 207 członków, posiadając 18 sekcji w następujących miejscowościach (liczba członków i organizator): Białobrzegi (7, J. Rutkowski), Busko Zdrój (5, S. Marzec), Chmielnik (16, M. Barton), Kazimierza Wielka (27, E. Jaron), Kielce (5, M. Kozłowski), Końskie (5, E. Szczygielski), Kozienice (6, E. Iwan), Ostrowiec Świętokrzyski (9, B. Janusz), Pińczów (5, F. Kurczyna), Przysucha (8, J. Wyrzykowski), Sandomierz (5, J. Mazur), Skarżysko-Kamienna (8, E. Pałka), Starachowice (5, A. Prokopowicz), Staszów (8, K. Krzeczowski), Szydłowiec (16, A. Piętowska), Zwoleń (15, J. Styczyński); Radom – dwie sekcje: przy Studium Nauczycielskim (31, M. Sarama), „Koło Miejskie” (32, W. Lenkiewicz). Do upowszechnienia Towarzystwa wśród nauczycieli przyczynia się długoletnia kierowniczka sekcji geografii Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych – Maria Kondyjowska. Wiele odczytów wygłasza Tadeusz Żelnio.[52] Urządzane są wycieczki – między innymi do Zagłębia Górnośląskiego, „Z biegiem Wisły” (regularną wówczas komunikacją wodną)[53] oraz „Z biegiem Odry”, a także w regionie: na Garb Gielniowski, do sienkiewiczowskiego Oblęgorka.[54]

Zarząd Koła w roku 1960 to: przewodniczący Jan Gruszka, I zastępca Wiktoria Pietrkiewicz, II zastępca Witold Wlazłowicz, sekretarz Barbara Szymańska, skarbnik Czesław Świgoń, członkowie Maria Kondyjowska i Sylwester Kowalski. Przy zarządzie działają trzy sekcje tematyczne: naukowa, wycieczkowa i dydaktyczna. Z sekcji terenowych „największą żywotność” przejawiają: Chmielnik, Ostrowiec i Skarżysko-Kamienna. Sekcja naukowa wraz z Polskim Towarzystwem Historycznym pracuje nad monografią Radomia do celów szkolnych.[55]

Doroczne zjazdy Polskiego Towarzystwa Geograficznego odbywają się wówczas wymiennie jako ogólnopolskie bądź regionalne. Piąty zjazd regionalny, jedenasty wśród dorocznych zjazdów PTG w okresie powojennym,[56] ma miejsce 27-29 czerwca 1960 roku w Radomiu i w Świętej Katarzynie pod Łysogórami. Podczas zjazdu referaty na temat geografii regionu wygłaszają członkowie Koła Radomskiego: Edmund Massalski, Maria Sarama i Tadeusz Żelnio. Poprzedzone wykładami wycieczki studyjne prowadzą zaproszeni goście: Cecylia Radłowska – po Wyżynie Sandomierskiej, Jerzy Kondracki – po Niecce Nidziańskiej.[57] Uczestnicy zwiedzają także Radom oraz nową cementownię w pobliskiej Wierzbicy. W ramach zjazdu odbywa się Walne Zebranie członków Koła, które uchwala wniosek, by przekształcić się w Oddział PTG. Co też dokona się postanowieniem Zarządu Głównego w czerwcu 1960 roku.[58] „Informator Zjazdu Regionalnego PTG” zawiera kilka ciekawych artykułów o charakterze popularno-naukowym. Czesław Tadeusz Zwolski omawia najdawniejsze dzieje Radomia, Edward Krzywicki – twórca naukowych podstaw garbarstwa w Polsce[59] – historię tego przemysłu w Radomiu, Stefan Witkowski – rozwój gospodarczy miasta w ostatnim 40-leciu.[60]

W czasie zjazdu pojawia się kilka nazwisk wybitnych członków Koła, potem Oddziału Radomskiego PTG. Stefan Witkowski, urodzony w roku 1912 w Drzewicy koło Opoczna, już w czasach licealnych – w Radomiu – publikuje artykuły w prasie regionalnej. Ukończywszy studia ekonomiczne pracuje w Biurze Regionalnego Planu Zabudowy Wołynia, następnie w Biurze Regionalnego Planu Zagospodarowania Okręgu Sandomierskiego. W tym okresie pisze artykuły z zakresu planistyki (m.in. „Pojęcie planowania regionalnego”) oraz krajoznawstwa. Jego pierwsze wydawnictwo zwarte to „Wołyń w liczbach”. Wybuch wojny wstrzymuje pracę nad doktoratem. Witkowski wraca do Radomia, gdzie współorganizuje wpierw tajne wykłady akademickie, potem Instytut Naukowo-Społeczny. Tadeusz Kotarbiński ceni go jako dobrego konspiratora, organizatora i wykładowcę. Po wojnie zostaje głównym projektantem planu ogólnego zagospodarowania i rozwoju Radomia. Jest konsultantem planów zagospodarowania Kielc i miast nad Kamienną. Jako specjalista planowania przestrzennego ma uznanie w kraju. Projekty zespołów pod jego kierownictwem zdobywają nagrody ministerialne. W roku 1964 na uniwersytecie we Wrocławiu broni rozprawę doktorską „Struktura geograficzna m. Radomia”. Już w 1970 habilituje się na podstawie dysertacji „Dziedzictwo urządzeń trwałych w miastach.” W roku 1965 rozpoczyna pracę w Katedrze Geografii Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego, by w 1969 przenieść się do Kielecko-Radomskiej Wyższej Szkoły Inżynierskiej. Po powstaniu samodzielnej WSI w Radomiu staje się kierownikiem Zakładu Planowania i Finansów.[61] W tym czasie pełni obowiązki przewodniczącego Komisji Geografii Stosowanej PTG, ponadto jest członkiem Komisji Rewizyjnej.[62] Poza licznymi publikacjami z zakresu planowania przestrzennego, pod jego kierunkiem powstaje szereg prac dotyczących regionu radomskiego, w tym cykl monografii miast: „Radom. Dzieje miasta w XIX i XX wieku”; ponadto Iłża, Skarżysko-Kamienna, Starachowice. Nie wszystkie ukażą się drukiem – rodzinne archiwum zawiera dużo maszynopisów czekających na opracowanie. Witkowski jest czynny społecznie na wielu polach. Zakłada radomskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, które już w grudniu 1945 roku urządza „Ogólnopolski Salon Zimowy Plastyki” – pierwszą krajową wystawę po wojnie. Będzie przewodniczącym tego towarzystwa do 1962 roku. Schedę przejmie po nim Jan Gauze – podróżnik, który przyczyni się do przyznania złotej odznaki PTG redakcji „Życia Radomskiego”. W roku 1963 Witkowski zakłada Radomskie Towarzystwo Naukowe i pozostaje jego prezesem do roku 1971.[63]

Bratnie Kieleckie Towarzystwo Naukowe zakłada w roku 1957 Edmund Massalski,[64] również członek Oddziału Radomskiego PTG.[65] Urodzony w 1886 w Michałowie koło dzisiejszych Starachowic, z wykształcenia geograf i botanik. Organizator i dyrektor Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, autor opracowań o świecie roślinnym Gór Świętokrzyskich oraz koncepcji powołania Świętokrzyskiego Parku Narodowego.[66] Niezrównany znawca i popularyzator Gór Świętokrzyskich.[67] W latach 20. w seminarium nauczycielskim w Kielcach Massalski uczy geografii Sylwestra Kowalczewskiego,[68] później również członka Koła PTG w Radomiu. To kolejny znawca regionu, autor najpopularniejszego przewodnika po Górach Świętokrzyskich.[69]

W roku 1961 Oddział Radomski jest jedynym, któremu udaje się urządzić wycieczkę zagraniczną – „do Czechosłowacji, w pasie objętym konwencją”.[70] Rozwija się akcja odczytowa ukierunkowana na rozwój wiedzy nauczycieli. Jan Gruszka zaprasza wybitnych wykładowców z różnych ośrodków uniwersyteckich.[71] „Należy podkreślić, że akcję odczytową prowadzi Oddział również w innych miastach, poza Radomiem” – z uznaniem stwierdza w sprawozdaniu Zarząd Główny PTG.[72] Podobnie rzecz ma się w roku 1963: „Oddział w Radomiu w zakresie działalności terenowej jest najaktywniejszym oddziałem Towarzystwa. Realizuje konsekwentnie postawione zadanie: „w każdym powiecie koło PTG.” Obecnie podlega Oddziałowi 8 kół terenowych, a 6 znajduje się w stadium organizacji. Oddział zwiększył liczbę członków z 127 do 158, ponadto może poszczycić się rekordową liczbą odczytów popularyzacyjnych, których na terenie województwa wygłoszono 40, wysłuchało ich ponad 6 tys. osób.” Dla porównania kolejne najbardziej aktywne oddziały: koła terenowe: Katowice – 4, Poznań i Warszawa – po 3; odczyty: Warszawa – 15; Poznań i Wrocław – po 14.[73]

Koła Oddziału Radomskiego w 1963 roku to: Kielce, Końskie, Kozienice, Ostrowiec, Przysucha, Skarżysko, Wiślica.[74] W roku 1964 przybywają: Opoczno, Solec, Szydłowiec, co daje ogółem liczbę 10 kół terenowych. Liczba członków Oddziału Radomskiego – 203 – oznacza 4. miejsce w kraju.[75] Zorganizowane zostają dwie duże konferencje. Pierwsza w grudniu 1962 roku w Radomiu poświęcona województwu[76] – „z okazji Roku Ziemi Kieleckiej”.[77] Druga w kwietniu roku 1964 dotyczy działalności Towarzystwa w Radomiu oraz osiągnięć gospodarczych Radomia i całego województwa w powojennym dwudziestoleciu[78] – zorganizowana z okazji dziesięciolecia Oddziału (ściślej: odnowienia Koła). W roku 1964 podejmowane są starania o uruchomienie punktu konsultacyjnego którejś z wyższych uczelni w zakresie geografii.[79]

Z początkiem roku 1968 z Oddziału Radomskiego wydziela się Oddział Kielecki. Wśród od tej pory 18 oddziałów w kraju Radomski nadal utrzymuje 4. miejsce pod względem liczby członków: 233.[80] W kolejnym roku lista członków Oddziału osiąga szczytową liczbę 313, z następującym rozmieszczeniem w kołach: Radom – 149, Skarżysko – 69, Zwoleń – 23, Przysucha – 19, Lipsko – 17, Opoczno – 16, Szydłowiec – 12, Kozienice – 8.[81] W roku 1970 Oddział Radomski niezmiennie przoduje z liczbą 7 na ogółem 26 kół terenowych przy oddziałach w kraju.[82] Jako „działacze po roku 1954” złotą odznaką PTG zostają wyróżnieni: Jan Gruszka, Maria Kondyjowska, Stefan Witkowski i Tadeusz Żelnio.[83] W roku 1969 godności tej dostępują: Józef Urbański, Witold Wlazłowicz i Maria Zięcina.[84]

W tym czasie geograf-urbanista Stefan Witkowski jest przewodniczącym Komisji Geografii Stosowanej przy Zarządzie Głównym.[85] We współpracy z Oddziałem Radomskim w maju 1970 roku odbywa się dwudniowa konferencja tejże komisji.[86] W podobnej konferencji we wrześniu biorą udział geografowie z Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Rumunii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i ZSRR. „Uzupełnieniem obrad kameralnych było zwiedzenie nowych realizacji urbanistycznych Warszawy oraz dwie wycieczki: do Łodzi oraz do Radomia i okolic.”[87] Novum dla środowiska jest wizyta studyjna w przedsiębiorstwie „Geoprojekt”. „Geografowie zagraniczni stwierdzili jednogłośnie, że dotychczas nie spotkali się z tego rodzaju działalnością zawodową geografów i wyrazili nadzieję, że doświadczenia polskie w tym zakresie mogą i powinny być wzorem dla innych krajów.”[88]

W tym samym okresie powstaje największe trwałe dzieło Oddziału Radomskiego: monografia „Powiat lipski. Geograficzno-ekonomiczne problemy współczesne”. Chcąc wspomóc władze nowoutworzonej jednostki Jan Gruszka zaprasza do współpracy autorów pochodzących z jego rodzinnych stron.[89] Wydanie poprzedza konferencja naukowa w Lipsku w dniu 28 sierpnia 1967 roku. Wyjątkowa jest dedykacja dzieła: „Polskiemu Towarzystwu Geograficznemu z okazji jubileuszu 50-lecia zrzeszeń geograficznych w Polsce ofiarowuje Jego Oddział Radomski, wrzesień 1968.” Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Berezowskiego, wydana „nakładem Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, liczy 256 stron, ponadto mapy.[90] Byłaby nawet większa, ale cenzura usuwa niektóre ustępy.[91] Wykonano ogrom badań pierwotnych, również przy zaangażowaniu miejscowego środowiska. „W celu zebrania jak najliczniejszych informacji o wodach podziemnych dokonano w kwietniu 1965 r. przy udziale miejscowych nauczycieli pomiarów ok. 3000 studni gospodarskich na terenie całego powiatu” – zaznacza Julian Bartosik.[92] Wśród jedenastu autorów są zarówno członkowie Oddziału Radomskiego, jak i osoby z innych ośrodków – również postaci znaczące w dziejach Towarzystwa. Stanisław Berezowski, który w roku wydania publikacji zostaje przewodniczącym Zarządu Głównego, jest autorem nie tylko istotnej części tekstu, ale też większości z kilkudziesięciu zamieszczonych zdjęć. Autorką rozdziału o historii osadnictwa jest Amalia Prochownikowa, od roku 1985 członkini pierwszego składu Komisji Geografii Osadnictwa i Ludności.[93] O przemyśle i rzemiośle pisze Stanisław Misztal, rodem spod Lipska, absolwent szkół w Radomiu, późniejszy członek Zarządu Głównego i przewodniczący Komisji Geografii Przemysłu, obecnie jej przewodniczący honorowy.[94]

Środowisko przyrodnicze bada Julian Bartosik. To twórca geograficznego ośrodka akademickiego w Kielcach, czynny w środowisku Oddziału Radomskiego PTG. Kolejny krajan Jana Gruszki – urodzony w Iłży. Chciał zostać artystą malarzem: w szkole podstawowej nauczyciele wykorzystują jego rysunki jako pomoc dydaktyczną. W wieku 11 lat na zlecenie starosty iłżeckiego wykonuje portrety Mościckiego, Piłsudskiego i Rydza-Śmigłego, dzięki czemu jego bezrobotny ojciec otrzyma posadę. Po studiach Julian Bartosik zostaje na uczelni w Łodzi. Na zajęcia terenowe z topografii i kartografii przyjeżdża ze studentami do Iłży. Oni szkicują mapy, on – krajobrazy.[95] W latach 1967-70 zespół Bartosika bada geomorfologię Radomia i powiatu radomskiego.[96] W 1969 wraca do regionu, by tworzyć kierunek geografii w nowej Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Kielcach.[97] Uczelnia ta – dzisiejszy Uniwersytet Jana Kochanowskiego – powstaje w oparciu również o kadrę Studium Nauczycielskiego w Radomiu, wygaszonego w roku 1971.[98] W latach 1972-83 Bartosik jest przewodniczącym Oddziału Kieleckiego,[99] uhonorowanym złotą odznaką PTG w roku 1974.[100] Na emeryturze organizuje plenery malarskie w Iłży. Będąc wiceprezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Kielcach[101] wpisuje się w radomską tradycję Stefana Witkowskiego.

Pod kierunkiem Bartosika pracę magisterską na temat morfologii radomskiej doliny rzeki Mlecznej w roku 1978 obroni Mieczysław Żelazny,[102] który w dalszej przyszłości przejmie przewodniczenie Oddziałowi Radomskiemu. Tymczasem w sprawozdaniu za rok 1971 przewodniczący Gruszka dziękuje mu za „mistrzowskie prowadzenie wycieczek.”[103] W roku 1972 zostaje oddana do druku licząca 176 stron „Mała monografia Radomia dla szkół i młodzieży szkolnej.”[104] W tym roku w Oddziale Radomskim odbywa się rekordowa liczba 54 odczytów, z liczbą słuchaczy – 5419. Oznacza to przeciętną frekwencję stu osób na wykładzie. Ogólna liczba stanowi blisko 1/3 uczestników wszystkich odczytów przeprowadzonych w ciągu roku przez Towarzystwo w Polsce (drugi w kolejności Oddział Toruński: 51 odczytów, 2345 osób).[105] Szczególnie czynnym prelegentem jest Józef Urbański.[106] W tym roku złotą odznakę PTG otrzymują: Zofia Janczura, Jan Lipkowski, Ewa Pałka (koło w Skarżysku-Kamiennej), Tadeusz Świgoń.[107] Walne Zebranie Oddziału odbywa się w ramach konferencji naukowej poświęconej ochronie środowiska geograficznego. Ma to miejsce na Wydziale Ekonomicznym Wyższej Szkoły Inżynierskiej przy ulicy 1 Maja 79,[108] ówczesnej siedzibie Oddziału.[109] Dziś, po przewrotach historii ulica nosi nazwę 25 Czerwca, budynek nie należy już do uczelni, ale wciąż mieści siedzibę Oddziału Radomskiego PTG. W latach 70. walne zebrania Oddziału odbywają się także w budynku Technikum Gastronomicznego w rogu ulic Tochtermana i Traugutta.[110] Dyrektorem szkoły jest Witold Wlazłowicz,[111] wieloletni przewodniczący komisji rewizyjnej Oddziału.[112]

W roku 1974 ze względu na stan zdrowia ustępuje z urzędu przewodniczącego Jan Gruszka. Otrzymuje godność Honorowego Przewodniczącego, co na wniosek Józefa Erbla z koła w Skarżysku-Kamiennej jednomyślnie postanawia Walne Zebranie członków Oddziału.[113] Konstytuuje się nowy zarząd: przewodniczący Jan Lipkowski; zastępcy: Jerzy Minkina, Józef Urbański, Stefan Witkowski; sekretarz Zofia Czempińska; skarbnik Tadeusz Świgoń; członkowie: Marta Chałubińska, Elżbieta Chondzyńska, Zofia Janczura, Kazimiera Niedzielska, Józef Starnawski, Henryk Zaborski, Mieczysław Żelazny. Komisję Rewizyjną stanowią: przewodniczący Witold Wlazłowicz; członkowie: Janina Borek, Tadeusz Żelnio. Ponadto przy Oddziale działa pięć sekcji tematycznych – oto ich przewodniczący: sekcja wycieczkowa – Mieczysław Żelazny; sekcja geografii stosowanej – Stefan Witkowski; sekcja odczytowa – Józef Urbański; sekcja geografii szkolnej – Kazimiera Niedzielska; sekcja naukowa – Stefan Witkowski.[114] Powstaje „Monografia Gminy Jedlińsk”, która „napisana została w czynie społecznym na 30-lecie PRL”: około 100 stron, 18 rysunków, 20 tabel, 8 fotografii. Autorami są Zofia Czempińska, Jan Lipkowski, Maria Rudecka. Książka oddana do recenzji, druk ma pokryć gmina,[115] co jednak nie dochodzi do skutku.

Do Oddziału wciąż zapisują się osoby z różnych środowisk, nie tylko geografowie. W 1973 – Marian Nowak: mgr filozofii i mgr romanistyki, pracownik Ośrodka Badawczo-Rozwojowego PREBOT i Szkoły Muzycznej; ogłasza artykuły w Przeglądzie Neofilologicznym. Anna Apanowicz, historyk sztuki, publikuje także z zakresu etnografii i historii. Plastyczka i modystka Helena Borkowska, urodzona w roku 1911 na Syberii, proponuje prelekcje na temat sztuki bizantyjskiej i ikonopisarstwa. Są też przedstawicielki młodego pokolenia: w roku 1977 – uczennice VI Liceum Ogólnokształcącego im. J. Kochanowskiego. Pojawienie się tych ostatnich jest zapewne zasługą Władysława Ciurlika, który pracuje w tej szkole od roku 1972.[116] W roku 1975 w Oddziale jest członkiem Komisji Rewizyjnej.[117] Jako nauczyciel w czasach Polski „Ludowej” nie waha się wypowiadać na tematy niewygodne dla ówczesnej władzy. Pracownię geograficzną udostępnia uczniom zbierającym się podczas długiej przerwy na „Anioł Pański”. Wymaga samodzielnego myślenia, a nie bezrefleksyjnego nabywania suchej wiedzy. Do legend przechodzą urządzane przezeń dalekie wyprawy kolarskie z uczniami – między innymi do Wiednia i na Przylądek Północny. W latach 90. będzie prekursorem korzystania z roweru jako codziennego środka transportu. Jego przykład przyczyni się do powstania Bractwa Rowerowego, dziś uznawanego w Radomiu za podmiot ekspercki w dziedzinie urbanistyki. Wśród założycieli tegoż znajdzie się niżej podpisany, uczeń Władysława Ciurlika.

W roku 1975 Radom odzyskuje status miasta wojewódzkiego. To nowy bodziec dla Oddziału i nadzieja na rozwój ośrodka akademickiego. W roku 1976 rozpoczyna się opracowanie „Monografii województwa radomskiego”. W ramach współpracy z Radomskim Towarzystwem Naukowym mowa jest „o opracowywaniu Encyklopedii Radomia, która będzie wspólnym sukcesem PTG i RTN.” Prace nad tymi dziełami nie zostaną jednak ukończone. W dniu 25 czerwca 1976 roku na ulicach Radomia ma miejsce protest robotniczy. „Ścieżki zdrowia” i propagandowe upokarzanie „warchołów z Radomia” to tylko wstęp do represji. Następuje bezprecedensowe w dziejach Polski „Ludowej” ukaranie miasta jako całości. To „Miasto z wyrokiem” – powie po latach reżyser Wojciech Maciejewski. Wydarzenia radomskie odbijają się na każdej dziedzinie życia publicznego w regionie. Celowo wstrzymane zostają wszelkie inwestycje w infrastrukturę społeczną wyższego rzędu. Wiąże się z tym utrata szansy na utworzenie Wyższej Szkoły Pedagogicznej, która po latach mogłaby się przekształcić w klasyczny uniwersytet – jak miało to miejsce choćby w sąsiednich Kielcach. Dzisiejszy brak kierunku geografii na poziomie akademickim w Radomiu jest pośrednim skutkiem wydarzeń Czerwca 1976.

W pamiętnym roku 1976 złotą odznakę PTG otrzymuje redakcja „Życia Radomskiego”. To wyjątkowe wyróżnienie: w dziesięcioleciu 1969-78 zdarzyły się tylko dwa przypadki przyznania odznaki gazecie codziennej.[118] Tematyka geograficzna na łamach „Życia” gości między innymi dzięki współpracy z Janem Gauze. Ów radomski podróżnik w swojej młodości wyrusza na kilka lat do Ameryki Południowej. Para się między innymi geodezją, co zdradza również tytuł jednej z książek: „Brazylia mierzona krokami”. Później podróżuje wiele po Europie, o czym z pasją opowiada i pisze.[119]

W roku 1977 Oddział ma już tylko dwa koła terenowe – w Przysusze i Skarżysku-Kamiennej. Liczy 108 członków, z których aż 105 opłaca składki – to zdecydowanie najwyższy wynik w kraju. Wspólnie z Radomskim Towarzystwem Naukowym i Ligą Ochrony Przyrody Oddział organizuje dwie sesje naukowe na temat środowiska przyrodniczego regionu.[120] Złotą odznakę PTG otrzymują: w roku 1977: Kazimiera Niedzielska i Janina Pogonowska; w roku 1978: Kazimierz Mróz, Natalia Wiatr, Wanda Wyrzykowska i Mieczysław Żelazny;[121] w roku 1979: Joanna Flont i Janina Lis; w roku 1980 Józef Erbel.[122]

Rok 1981 przynosi kolejne zawirowania w środowisku naukowym Radomia. W dniu 26 października w Wyższej Szkole Inżynierskiej rozpoczyna się strajk okupacyjny – przeciw nominacji rektora z nadania partyjnego. Akcja rozpoczyna się pod adresem: ulica Malczewskiego 29 – znanym nam jako miejsce odnowienia Koła Radomskiego PTG w roku 1953. Protest trwa aż do ogłoszenia stanu wojennego, co czyni go najdłuższym strajkiem akademickim w historii Polski. Jego skutki są odczuwane w środowisku jeszcze przez długi czas. Poza przesłuchaniami i internowaniami wiele osób na stałe traci pracę.[123] Oficjalnie nie wspomina się o tych wydarzeniach. Ze sprawozdania z działalności Oddziału PTG dowiadujemy się jedynie, iż „w 1982 r. w porównaniu do ubiegłych lat zmniejszyła się ilość członków, przybyła tylko 1 osoba, a wiele ubyło, gdyż ze względów rodzinnych i bytowych wyprowadzili się do innych miast bądź zrezygnowali z członkostwa.” Rzeczywiście liczba członków spada ze 139 w roku 1981[124] do 100 w 1983.[125]

W 1983 roku złotą odznakę PTG otrzymuje Henryk Mroziewicz; w 1984 – Janina Krawczyk i Wiesława Turecka.[126] W roku 1984 regularne spotkania członków Oddziału odbywają w każdy wtorek w klubie Związku Nauczycielstwa Polskiego. Uczestniczy w nich po około 40 osób. Członkowie Towarzystwa w czynie społecznym dbają o znajdującą się na budynku tablicę upamiętniającą nauczycieli Ziemi Radomskiej – ofiary wojny.[127] Od tego roku Oddział nie posiada już kół terenowych.[128] W tym też roku „postanowiono stworzyć komisję, celem odzyskania księgozbioru z Radomskiej WSI, gdzie jest on w depozycie”.[129] Ostatecznie w roku 1987 księgozbiór – w liczbie około 550 książek i czasopism – przekazano uczelni. Został on niegdyś darowany Towarzystwu przez wygaszane Studium Nauczycielskie.[130] Tymczasem w 1986 roku ma miejsce 10 odczytów, w czterech wycieczkach bierze udział 110 osób; wszystkie prowadzi Mieczysław Żelazny. Odbywa się, „jak corocznie,” wystawa plakatów i map. Kontynuowane są prace nad słownikiem geograficznym województwa. Przy Oddziale działa koło Ligi Ochrony Przyrody – „jego członkami są wszyscy geografowie zrzeszeni w PTG” – to jest 76 osób.[131] W 1987 roku przewodniczącym Oddziału zostaje Mieczysław Żelazny.[132] Obowiązki sekretarza i skarbnika pełnią nadal Janina Pogonowska i Kazimiera Niedzielska.[133]

Na rok 1988 przewiduje się 9 odczytów w „każdy pierwszy wtorek miesiąca”. Sekcja wycieczkowa proponuje zwiedzanie pobliskich okolic Garbu Gielniowskiego i Płaskowyżu Suchedniowskiego, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Instytutu Gleboznawstwa i Nawożenia w Puławach oraz Szlaku Orlich Gniazd. Sekcja metodyczna organizuje między innymi lekcję pokazową w Muzeum Wsi Radomskiej i zwiedzanie odkrywki geomorfologicznej na radomskich Wośnikach (miejsce badań magisterskich przewodniczącego Żelaznego). Kilka propozycji ma także koło LOP.[134] W sprawozdaniu z roku 1989 czytamy: „Należy podkreślić bardzo dobrą atmosferę pracy w Oddziale, którą można porównać do rodzinnej.” Widoczna jest aktywność społeczna członków w życiu miasta. M. Zaborski wnioskuje, by wieżę ciśnień na Glinicach przebudować na obserwatorium astronomiczne; Józef Kosior – o ośrodki wypoczynkowe nad rzeką Mleczną. Szczególnie godna przytoczenia jest uwaga Józefa Starnawskiego, który przewidująco dostrzega problem suburbanizacji, będący dziś tragedią polskiego krajobrazu: „koniecznością jest wpłynięcie na ograniczenie budownictwa na wsi dla ludzi miejskich.”[135] W roku 1992 Oddział Radomski liczy 56 członków, co daje 11. miejsce na 18 oddziałów; a jednak Zarząd Główny stawia go wśród sześciu najbardziej aktywnych w kraju.[136] W roku 1993 mają miejsce uroczyste obchody 40-lecia odnowienia Koła PTG w Radomiu. Wykład o walorach poznawczych Gór Świętokrzyskich ma Julian Bartosik. Jako uczeń Jana Gruszki dzieli się też wspomnieniami o założycielu Oddziału.

Od roku 1996 przewodniczącym Oddziału jest Tomasz Gogacz, do niedawna dyrektor cenionego w Radomiu XIII Gimnazjum im. Polskich Noblistów. W roku 2001 Oddział Radomski jest jednym z siedmiu współorganizujących szkolną Olimpiadę Geograficzną i Nautologiczną.[137] Jej zawody finałowe dwukrotnie odbywają się w regionie radomskim: w roku 2000 w Mariówce koło Przysuchy i w 2008 w Kozienicach. Laureatami trzynastu edycji olimpiady – w latach 2000-2016 – są uczniowie Liceum im. J. Kochanowskiego, przygotowywani przez Joannę Porębę-Kwiatkowską,[138] obecnie członka zarządu Oddziału.

Od 13 lat odbywają się Radomskie Zawody Geograficzne „Z mapą dookoła świata”, w których ogółem wzięło udział ponad tysiąc gimnazjalistów z okręgu Radomia. Konkurs współorganizują Oddział Radomski PTG i Radomski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli. Inicjatorką działań jest Joanna Poręba-Kwiatkowska; uczestniczą w nich również: Elżbieta Bąk, Tomasz Gogacz, Grażyna Mazur, Małgorzata Koprowska, Marzena Papis. Każda edycja ma honorowego patrona, który składa podpisy na dyplomach dla laureatów: Krzysztof Baranowski – „Przez morza i oceany”, Elżbieta Dzikowska – „Polska północno-wschodnia”, Marek Kamiński – „Arktyka i Antarktyka”, Joanna Mostowska – „Azja – kontynent kontrastów”, Krzysztof Wielicki – „Góry świata”… Najcenniejszą nagrodę funduje kapitan Krzysztof Baranowski, zabierając laureatkę Joannę Wieczorek na rejs po Bałtyku i Morzu Północnym. Konkurs wzbogacają wydarzenia towarzyszące, jak wystawy i spotkania autorskie.[139]

Z najnowszych przedsięwzięć: od trzech lat, za sprawą Elżbiety Bąk, obecnie skarbnika Oddziału, odbywają się kolejne zawody szkolne: „Śladami polskich parków narodowych”. To owoc współpracy z Ligą Ochrony Przyrody oraz dyrekcjami parków narodowych, z których każda będzie zapraszana do objęcia patronatu nad jedną edycją konkursu. Ponadto w gościnnych progach różnych instytucji okresowo odbywają się odczyty o tematyce geograficznej. W roku 2014 niżej podpisany Łukasz Zaborowski przygotowuje propozycję serii wykładów monograficznych na temat regionu radomskiego, z których próbne mają miejsce w siedzibie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

Obecnie [2018] Oddział Radomski liczy 15 członków. Skład zarządu jest następujący: przewodniczący Tomasz Gogacz, zastępca Łukasz Zaborowski, sekretarz Grażyna Mazur, skarbnik Elżbieta Bąk, członek Joanna Poręba-Kwiatkowska. Działalność Oddziału napotyka przeszkodę w postaci braku ośrodka akademickiego w dziedzinie geografii. Obecnie Radom pozostaje największym ośrodkiem miejskim w Polsce z tylko jedną publiczną wyższą uczelnią, w dodatku o bardzo ograniczonym wachlarzu kierunków. Niedostatki wyposażenia instytucjonalnego w dziedzinie nauki i kultury, będące pokłosiem represji po wydarzeniach Czerwca 1976, spotęgowane zostają utratą przez Radom statusu miasta wojewódzkiego. Wszystko to przyczynia się do odpływu kadr, a w konsekwencji również do obniżenia aktywności społecznej. Miło jest wprawdzie zakończyć niniejszy artykuł przedstawiając nagłówek publikacji naukowej afiliowanej przez „Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Radomski”, lecz w istocie jest to apel, by nasze środowisko geografów doczekało się możliwości umieszczania na swoich pracach nazwy miejscowej jednostki akademickiej o profilu geograficznym, tak jak to czynią Koleżanki i Koledzy we wszystkich podobnej wielkości miastach w Polsce.