Najważniejsze, nie bać się własnych myśli
(W. Sedlak)
W ciągu trzech lat przed rokiem 1989 przybyło aż 103 nowych członków RTN. Po I kwartale 1989 stan wyniósł 317 członków rzeczywistych i 12 prawnych; w tym 15 profesorów, 23 docentów, 75 doktorów nauk; w tym 76 pań (Sprawozdanie…, 1989). Najmłodszym członkiem zbiorowym zostało Międzyresortowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego, powstałe w roku 1984 przez przekształcenie jednostki Wyższej Szkoły Inżynierskiej.
W kwietniu roku 1989 wybrano nowy zarząd Towarzystwa w składzie: prezes dr Krzysztof Orzechowski, wiceprezesi dr Grażyna Łuszkiewicz i Genowefa Podgajniak, sekretarz Barbara Ratyńska, zastępca sekretarza Krzysztof Symela, skarbnik dr Jerzy Kupidurski, zastępca skarbnika Józef Gwozdowski, członkowie doc. dr Mirosław Oktawiec, Jan Orzechowski, dr Jan Piwowar i dr Piotr Tusiński. W roku 1991 Towarzystwo przenosi się do nowej siedziby przy ul. Słowackiego 1, w ścisłym centrum miasta, nieopodal Urzędu Wojewódzkiego.
W tym też roku, korzystając z uwolnienia działalności naukowej z okowów cenzury, RTN wspólnie z radomskim oddziałem Polskiego Towarzystwa Historycznego zorganizowało dużą sesję poświęconą 15 rocznicy wydarzeń „Radomskiego Czerwca 76”. Kontynuowano działalność wydawniczą. W roku 1990 ukazały się dwa zeszyty Biuletynu kwartalnego o tematyce „miesięcznej” z historii XX wieku: „Czerwiec ’76” i „Wrzesień ’39”. W 1991 – kolejne dwa numery tematyczne: „Żydzi na terenie guberni radomskiej” autorstwa Adama Penkalli oraz materiały z konferencji na stulecie Polskiej Partii Socjalistycznej. W tomie Biuletynu z roku 1992 wśród artykułów poświęconych sprawom kulturowym, ks. Henryk Skorowski omawia „Antropologiczno-etyczne aspekty regionalizmu”, cytując publikacje późniejszego przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska. Tom zawiera też materiały pokonferencyjne z sesji poświęconych Oskarowi Kolbergowi i Janowi Kochanowskiemu. W roku 1992 Towarzystwo wydaje Corpus inscriptionum Poloniae dla okolic Iłży i Radomia (188 s.). To przepisane i opisane naukowo inskrypcje z okresu staropolskiego zachowane na wszelkiego rodzaju obiektach architektonicznych. Dzieło powstało za sprawą Waldemara Kowalskiego w Instytucie Historii WSP w Kielcach. Z dziedziny dokumentacji historycznej w roku 1994 ukazuje się unikatowa pozycja „Radomskie – alfabet wykopalisk”, autorstwa zespołu z Muzeum Okręgowego (Małgorzata Cieślak-Kopyt, Iwona Micke, Elżbieta Skubicha, Wojciech Twardowski). Ponadto doprowadzono do zmikrofilmowania ksiąg metrykalnych z parafii św. Jana Chrzciciela z lat 1599-1797, co znacznie ułatwiło dostęp do jednego z podstawowych źródeł do dziejów Radomia.
W maju roku 1994 odbyła się ogólnopolska konferencja „Filozofia i myśl społeczna Leszka Kołakowskiego”; Towarzystwo należało do głównych organizatorów. Również w tym roku miały miejsce sesje z okazji 50 rocznicy wybuchu powstania warszawskiego (wrzesień) i 200 rocznicy insurekcji kościuszkowskiej (październik). Wydawnictwa pokonferencyjne ukażą się w roku 1995.
We wrześniu 1994 roku RTN zaproszone zostaje do Polskiego Radia w ramach cyklu słuchowisk na temat dorobku towarzystw naukowych, nagrywanego na zlecenie Komitetu Badań Naukowych. Występują prezes Krzysztof Orzechowski oraz Helena Kisiel, Grażyna Łuszkiewicz i Genowefa Podgajniak. Także we wrześniu na V Kongresie Regionalnych Towarzystw Kultury we Wrocławiu prezes Orzechowski został wybrany do Krajowej Rady Towarzystw Kultury, a inni delegaci Towarzystwa – A. Krzemiński, G. Podgajniak, M. Wrzesień – uhonorowani medalami bądź dyplomami. Wtedy też postanowiono, iż kolejny Kongres odbędzie się w Radomiu.
W lutym roku 1995 w sali obrad Rady Miejskiej ma miejsce sesja „Problemy restrukturyzacji i prywatyzacji gospodarki komunalnej na przykładzie miasta Radomia”, zorganizowana przez Zarząd Miasta i RTN. Ze strony Towarzystwa dr Piotr Tusiński. W czerwcu w Resursie Obywatelskiej odbywa się konferencja poświęcona 20. rocznicy powstania województwa radomskiego. Omawiano między innymi dzieje podziałów terytorialnych oraz historyczne znaczenie Radomia jako ośrodka administracji państwowej. Następstwem sesji jest dwutomowa pozycja „Województwo radomskie 1975-1995” pod redakcją dr. Tusińskiego; jej współwydawcą był Wojewódzki Urząd Statystyczny.
W listopadzie 1995 ma miejsce sesja naukowa pamięci Wojciecha Kalinowskiego, w 40. rocznicę jego pierwszej publikacji na temat Radomia. Sesji towarzyszyła okolicznościowa wystawa dorobku naukowego Profesora. Materiały pokonferencyjne ukażą się w tematycznym zeszycie Biuletynu Kwartalnego. W tym samym miesiącu w Olszynce koło Białobrzeg odbyła się Krajowa Konferencja Towarzystw Naukowych i Upowszechniania Nauk, poświęcona metodyce nauczania w zakresie dziedzictwa kulturowego. RTN organizowało konferencję przy współudziale Rady Krajowej Regionalnych Towarzystw Kultury, pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej i Wojewody Radomskiego.
W tym roku Towarzystwo podjęło także duży temat badawczy „Radom i region radomski w latach I Rzeczpospolitej”. Owocem była grudniowa sesja „Osadnictwo i gospodarka powiatu radomskiego w XVI-XVIII wieku”, odbyta w Muzeum Wsi Radomskiej, które było współorganizatorem wydarzenia. Obok referatów historyków z Kielc i Radomia zaprezentowano pierwszy tom wydawnictwa „Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczpospolitej” (228 s.) pod redakcją prof. Zenona Guldona i Stanisława Zielińskiego. Prócz ciekawych artykułów dzieło zawiera obszerną bibliografię staropolskiego powiatu radomskiego. Drugi tom (261 s.) w roku 1996 wydadzą Muzeum Wsi Radomskiej i Fundacja Kultury Jana Kochanowskiego. Natomiast nakładem RTN w roku 1995 z książek ukazały się także „Prasa radomska w dwudziestoleciu międzywojennym” Jolanty Dzieniakowskiej oraz „Zbiorowiska roślinne doliny Pilicy od Domaniewic do ujścia” Magdaleny Osuchowskiej. W roku 1996 ukazały się pozycje: „Życie teatralne w Radomiu w latach 1811-1915” Doroty Kolano (współwydawcą był Urząd Wojewódzki) oraz „Postawy polityczne mieszkańców Radomia w latach 1918-1939” Piotra Tusińskiego.
Walne zebranie wiosnę roku 1996 wobec bierności części członków usunęło z ich listy blisko 50 osób. Na koniec roku Towarzystwo liczyło 175 członków rzeczywistych. Mimo trudności finansowych podjęto kolejne inicjatywy w zakresie historii, socjologii oraz współczesnych problemów gospodarki. W latach 1996-97 odbyły się sympozja poświęconych zagadnieniom historii najnowszej: referendum w 1946 r., wyborom do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r. oraz 20. rocznicy wydarzeń Radomskiego Czerwca; ponadto miało miejsce sympozjum na temat tworzenia i funkcjonowania Towarzystw Budownictwa Społecznego, a także sesja popularnonaukowa „Rodzina: Tak–Nie”. Towarzystwo współuczestniczyło też organizacji międzynarodowej konferencji poświęconej życiu i twórczości Witolda Gombrowicza w czerwcu roku 1997 oraz sesji „Ekorozwój gmin województwa radomskiego. Gospodarka odpadami” w grudniu tego roku. W latach 1997-98 samodzielnie zorganizowano konferencje: „Żydzi dystryktu radomskiego w okresie II wojny światowej” i „Stosunki polsko-żydowskie na centralnych ziemiach polskich w XIX-XX wieku”, w których wzięli udział reprezentanci środowisk naukowych Kielc, Lublina, Radomia i Warszawy.
W ramach działań popularyzatorskich wraz radomskim odziałem Polskiego Towarzystwa Historycznego urządzano konkursy dla młodzieży szkolnej „Mała Ojczyzna – ludzie i ich wkład w kształtowanie wizerunku naszego miasta”. Wyróżnione prace uhonorowano również przez publikację fragmentów w Biuletynie Kwartalnym.
Po koniec lat 90. mocno zaznaczyła swoją obecność nowa Komisja Matematyki RTN, powstała jako odpowiedź na potrzebę integracji środowiska matematycznego w województwie. Było na czym budować: w nieoficjalnym rankingu szkolnych „olimpiad” radomskie plasowało się na 4. miejscu wśród 49 województw. W roku 1997 Komisja przyjęła następujący skład: przewodniczący dr. hab. Michał Marczak, wiceprzewodniczący dr Sławomir Wereński, sekretarz Piotr Darmas. Przez kilka lat działalności Komisja inspirowała i dokumentowała życie środowiska, w szczególności patronując szkolnym konkursom matematycznym.
Z myślą o radomskiej edycji Kongresu Regionalnych Towarzystw Kultury przygotowano kilka publikacji zwartych. Pod redakcją dr Grażyny Łuszkiewicz-Dzierżawskiej ukazało się opracowanie „Z ziemi radomskiej i dla niej” – biogramy 50 osób szczególnie zasłużonych dla Radomia i regionu. Hanna Krawczyk zredagowała informator „Regionalne Towarzystwa Kultury województwa radomskiego.” W roku 1998 ukazała się także monografia „Pakosław. Dzieje podiłżeckiej wsi na tle rozwoju regionu od czasów najdawniejszych do 1795 roku”, autorstwa dr. Dariusza Kupisza. W tym roku wydano także dwa cenne tematyczne zeszyty Biuletynu: „Żydzi dystryktu radomskiego w okresie II wojny światowej” oraz „Kościół katolicki w regionie radomskim (XV-XX w.)”. W roku 1999 tematyka Biuletynu skupiała się wokół historii XX wieku – od uzyskania niepodległości po lata okupacji, jak również stosunki polsko-żydowskie.
W dniach 23-26 września 1998 roku w Radomiu odbył się, przygotowywany przez blisko cztery lata, VI Kongres Regionalnych Towarzystw Kultury. Honorowy patronat nad Kongresem przyjęli Prezes Rady Ministrów, Minister Kultury i Sztuki oraz Wojewoda Radomski. Głównym organizatorem Kongresu była Rada Krajowa Regionalnych Towarzystw Kultury i Krajowy Ośrodek Dokumentacji RTK. Organizatorami na terenie województwa radomskiego były towarzystwa regionalne, których koordynatorem zostało Radomskie Towarzystwo Naukowe. Wybór Radomia jako miejsca Kongresu był niewątpliwym dowodem uznania dla działalności RTN.
Rok kongresowy zainaugurowano 16 stycznia w Muzeum Okręgowym – zwiedzaniem II Triennale Autoportretu oraz występem zespołu Pol-Orffa. Sam Kongres odbył się w sali koncertowej Urzędu Wojewódzkiego w dniach 23-26 czerwca pod hasłem: „Tożsamość narodowa a ruch regionalny w Polsce”, uzupełnionym cytatem „Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże” z Pieśni XIX z ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego. Wzięło w nim udział ponad 300 delegatów i 200 zaproszonych gości. Towarzyszyło mu szereg przedsięwzięć kulturalnych: koncertów, wystaw, spektakli teatralnych i innych. Otwarcie poprzedziła uroczysta Msza święta w Katedrze pod przewodnictwem biskupa ordynariusza dr. Edwarda Materskiego. Referat programowy „Z regionalizmem w XXI wiek” wygłosił przewodniczący Rady Krajowej RTK Anatol Jan Omelaniuk. Ponadto wystąpili: prof. dr hab. Henryk Samsonowicz, prof. dr hab. Jerzy Szacki i prof. dr hab. Andrzej Siciński. W drugim dniu nastąpił wyjazd uczestników na obrady w zespołach problemowych, których miejscem były Iłża, Kozienice, Przysucha, Radom, Szydłowiec, Warka i Zwoleń. W miastach tych odbyły się spotkania uczestników z miejscowymi stowarzyszeniami. „Jednobrzmiącym zdaniem delegatów i gości VI Kongresu Regionalnych Towarzystw Kultury był bezsprzecznie najlepszym z dotychczasowych” (Kronika…, 2000).
Jesienią 1998 roku ze stanowiska prezesa RTN po trzech kadencjach ustąpił dr Krzysztof Orzechowski. Zastąpiła go dr Grażyna Łuszkiewicz-Dzierżawska. W grudniu tegoż roku w kawiarni „Koncept” w gmachu Muzeum Okręgowego miało miejsce uroczyste spotkanie z okazji 35-lecia Towarzystwa. Medalem „Bene Meriti” wyróżnieni zostali Genowefa Podgajniak, prof. dr hab. Zenon Guldon, Jan Orzechowski i dr Krzysztof Orzechowski.
W latach 1999-2001 zorganizowano kilka dużych konferencji popularnonaukowych, dotyczących między innymi dziejów wsi centralnych obszarów Królestwa Polskiego w XIX wieku (trzy coroczne edycje). W grudniu 1999 roku w sali Domu Środowisk Twórczych w Kielcach odbyła się sesja organizowana przez Kieleckie Towarzystwo Naukowe przy współudziale RTN, pod honorowym patronatem Marszałka Województwa Świętokrzyskiego – na temat „Bataliony Chłopskie w ocenie współczesnej historiografii”. W roku 2000 wydano zbiorowe opracowanie „Ksiądz Roman Kotlarz: życie i działalność 1928-1976” (132 s.); współwydawcą było Radomskie Wydawnictwo Diecezjalne „Ave”. Na przełomie wieków RTN przystąpiło również, wraz z Kieleckim Towarzystwem Naukowym i Towarzystwem Naukowym Sandomierskim, do prac nad realizacją dużego zadania badawczego – opracowania monografii historycznej obszaru międzyrzecza Wisły i Pilicy.
Kontynuowane są badania źródłoznawcze. W roku 2000 w Biuletynie Kwartalnym Robert Wiraszka ogłasza „Przyczynek do bibliografii prac lekarzy ziemi radomskiej lat 1848-1914”, zawierający 85 pozycji. Pionierskim w skali kraju przedsięwzięciem są badania nad staropolskimi aktami metrykalnymi kościołów radomskich z lat 1591-1795. Redaktorami kolejnych wydawnictw byli Jan Orzechowski, Sebastian Piątkowski i Dariusz Kupisz. W latach 2001-2014 ukaże się ich łącznie 17 tomów. Podobny charakter mają „Regesty z Metryki Koronnej do dziejów powiatów opoczyńskiego, radomskiego i stężyckiego z lat 1574-1795”. Pomysłodawcą projektu był profesor Wacław Urban. Część I – dla okresu 1574-1659 – ukazała się pod redakcją Zdzisława Pietrzyka w roku 2001. Na publikację powyższych pozycji pozwoliły środki pozyskane z Komitetu Badań Naukowych. Cenne źródło do dziejów regionu stanowi również zbiór artykułów „Kościół katolicki na pograniczu małopolsko-mazowieckim w epoce przedrozbiorowej” (149 s.) pod redakcją Sebastiana Piątkowskiego i Zdzisława Pietrzyka, wydany w roku 2002. W roku 2003 ukazały się dwa tematyczne zeszyty Biuletynu Kwartalnego, całościowo poruszające nieopracowane dotychczas zagadnienia z historii regionu: „Konfederacja radomska 1767-1768 roku” Barbary Madejskiej oraz „Fabryka Broni w Radomiu 1922-1939” Wojciecha Nalberskiego. Natomiast w roku 2004 powrócono do jednego z najważniejszych tematów podejmowanych przez Towarzystwo: „Architektura i urbanistyka Miasta Kazimierzowskiego w Radomiu”.
Tymczasem wiosną 2001 roku wyłoniono nowe władze Towarzystwa. Prezesem zostaje dr Sebastian Piątkowski, wiceprezesami – Kazimierz Jaroszek i dr Andrzej Szymanek.
W roku 2004 ukazuje się pozycja będąca ciekawym wkładem do zagadnień historycznych ogólnopolskich: „Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX-XX wieku” (199 s.) pod redakcją Sebastiana Piątkowskiego i Krzysztofa Skupieńskiego, wydana przez Towarzystwo wespół z Zakładem Archiwistyki Instytutu Historii UMCS.
W roku 2006 wyróżnienie do Radomskiej Nagrody Kulturalnej otrzymuje Przemysław Bednarczyk, specjalista w zakresie historii XX wieku, inicjator licznych rekonstrukcji historycznych oraz innych działań popularyzatorskich. Z działalności wydawniczej w latach 2006-2007 wymienić należy ważne przyczynki do dziejów regionu – tematyczne zeszyty Biuletynu: „Urzędy administracji państwowej w Radomiu od XVI do XX wieku” oraz „Radom i region w Centralnym Okręgu Przemysłowym”.
W październiku 2006 roku Paweł Błach zaczyna organizować „Spotkania z Nauką”. Zapraszani są naukowcy bądź popularyzatorzy nauki z Radomia i innych ośrodków. Spotkanie obejmuje wykład oraz dyskusję, odbywające się w swobodnej atmosferze klubowej. Inspiracją dla pomysłodawcy były kawiarniane posiedzenia matematyków lwowskich.
W roku 2007 prezesem Towarzystwa zostaje Adam Duszyk – na jedną kadencję, która jednakowoż okaże się wyjątkowo owocna na wszelkich polach działalności. Za sprawą nowego prezesa RTN pojawia się w sieci internetowej. Projekt strony wykonuje Ewa Janas, uczennica VI Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Kochanowskiego.
W październiku 2007 w Radomiu obchodzone są 80. urodziny Leszka Kołakowskiego. Podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej w Resursie Profesor zostaje wyróżniony medalem „Bene Merenti Civitas Radomiensis” oraz honorowym członkostwem w RTN. W roku 2008 Radomskie Towarzystwo Naukowe otrzymuje Radomską Nagrodę Kulturalną za opracowanie i wydanie książki „Radom. Poznać i zrozumieć historię swojego miasta” pod redakcją Adama Duszyka i Sebastiana Piątkowskiego oraz systematyczną, społeczną pracę badawczą i działania popularyzujące wiedzę o dziejach Radomia.
W dniach 8-9 października 2008 roku w Lublinie i Radomiu ma miejsce wyjątkowa konferencja „Z dziejów pewnego eksperymentu. Parlamentaryzm rosyjski na progu XX stulecia w kontekście kształtowania się świadomości politycznej narodów imperialnej Rosji”. Organizatorem jest RTN wespół z Zakładem Historii Krajów Europy Wschodniej UMCS, Ośrodkiem Kultury „Resursa” i lubelskim oddziałem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Prócz Prezydenta Radomia honorowym patronatem wydarzenie obejmuje J.E. Najprzewielebniejszy Abel Prawosławny Arcybiskup Lubelski i Chełmski. W konferencji biorą udział przedstawiciele wszystkich państw powstałych w wyniku upadku Związku Radzieckiego. Była to jedyna w Polsce konferencja o tej tematyce.
Również w roku 2008 ukazuje się tematyczny zeszyt Biuletynu: „Radomskie szkolnictwo powszechne w latach 1918-1939” autorstwa Adama Jerzego Grosickiego – jako wydanie jubileuszowe na 45-lecie Towarzystwa. Pracę naukową kontynuuje prezes Adam Duszyk wydając obszerną monografię „Ostatni niepokorny. Jan Wolski 1888-1975 (anarchista, wolnomularz, spółdzielca)” (304 s.).
Bardzo płodny w konferencje i wydawnictwa jest rok 2009. Książka „Na straży ładu i bezpieczeństwa. Formacje milicyjno-policyjne ziem polskich od czasów najdawniejszych do współczesności” (250 s.) pod redakcją Adama Duszyka i Krzysztofa Latawca to plon ogólnopolskiej konferencji naukowej odbytej w Radomiu. Z konferencją połączona była promocja książki Henryka Seroki „Herb Radomia” (90 s.). Z wydawnictw zwartych wyróżniają się ponadto: „Rody szlacheckie ziemi radomskiej” (250 s.) Dariusza Kupisza oraz zbiór „Powiat radomski” (298 s.) pod redakcją Sebastiana Piątkowskiego. Z odmiennego zakresu tematycznego pozycją unikatową w skali krajowej jest opracowanie Jerzego Reymonda „Powstanie i rozwój polskiej terminologii anatomicznej na podstawie analizy polskojęzycznych podręczników i słowników anatomicznych” (320 s.).
Ponadto w roku 2009 ukazują się aż 4 zeszyty Biuletynu, wszystkie tematyczne, poświęcone historii XIX i XX wieku. Autorem dwóch z nich jest Sebastian Piątkowski: „Cechy rzemieślnicze miasta Radomia w latach 1816-1914” i „Egzekucje publiczne w Radomiu w 1942 roku”. Ponadto dwa tomy dotyczą radomskiej spółdzielczości i życia codziennego w międzywojennym Radomiu. Swoje epokowe dzieło tworzenia bibliografii regionu kontynuuje Stanisław Zieliński. W końcu roku 2009 bibliografia sięga 20 tysięcy wpisów.
> Radomskie Towarzystwo Naukowe 2010-2019
Źródła
Komisja Matematyki Radomskiego Towarzystwa Naukowego, Kuratoryjny Serwis Informacyjny, wkładka do ORBI, 7, 1997
Kronika z życia Radomskiego Towarzystwa Naukowego w latach 1998-1999, Biuletyn Kwartalny RTN, T. XXXV, z. 3-4, 2000
S. Piątkowski, Dzieje Radomskiego Towarzystwa Naukowego (1963-2007), dawna strona internetowa RTN
Sprawozdanie z działalności Radomskiego Towarzystwa Naukowego za okres od 10.IV.1986 r. do 31.XII.1988 r., wygłoszone na Walnym Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym w dniu 12.IV.1989 r., Biuletyn Kwartalny RTN, T. XXVI, z. 3-4, 1989