Prapoczątki

– taką dewizę z Isokratesa, pisarza klasycznej prozy attyckiej z przełomu V/IV wieku przyjęło Towarzystwo Naukowe w Radomiu, założone w latach 20. XIX wieku. Na temat jego działalności niewiele wiadomo, gdyż archiwalia zachowały się szczątkowo. Unikatowy zabytek posiada Biblioteka Seminarium Duchownego w Sandomierzu (sygn. G 1282). Ten zeszyt na papierze czerpanym zawiera 26 kart, w tym 22 zapisane – to protokolarz Towarzystwa Naukowego w Radomiu. W dokumencie odnotowano terminy posiedzeń, ale nie zapisano roku powstania Towarzystwa. Jego założycielem był Kazimierz Kłaczyński, pijar, który w Szkole Wojewódzkiej Radomskiej, prowadzonej przez swój zakon, podjął pracę roku 1825, by już kwietniu kolejnego roku zostać jej rektorem. Inauguracyjne posiedzenie Towarzystwa odbyło się w dniu 14 września, prawdopodobnie w roku 1825.

Towarzystwo miało być swego rodzaju forum, na którym w ramach comiesięcznych spotkań zamierzano przedstawiać wyniki własnych prac naukowych i literackich. Jako ważny element tegoż przyjmowano tłumaczenie „obcojęzycznych dzieł na język ojczysty.” Celem szerszym było „upowszechnianie kultury literackiej wśród społeczeństwa radomskiego.” Jakkolwiek Prezes w wystąpieniu inauguracyjnym zakładał tłumaczenie z różnych języków i z różnych dziedzin, ograniczono się głównie do literatury pięknej języka francuskiego. Wśród autorów byli F. Fenelon, J. J. Rousseau, G. L. de Buffon. Zważywszy na przyjęty charakter prac było to w zasadzie stowarzyszenie naukowo-literackie. Działało zaledwie kilka lat, jako że organizacje społeczne zostały zawieszone po powstaniu listopadowym.

Przełom XIX i XX wieku to czas nieformalnych działań społeczno-naukowych. Nestorem radomskiego regionalizmu jest ksiądz Jan Wiśniewski. Jego monumentalnym dziełem są szczegółowe monografie historyczne wszystkich dekanatów diecezji sandomierskiej, ponadto wybranych części diecezji kieleckiej i częstochowskiej. Poza pracą dokumentacyjną zajmował się gromadzeniem pamiątek historycznych, których zbiór stał się zaczątkiem radomskiego muzeum powstającego za sprawą Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Radomski oddział PTK powstaje w roku 1908. Posiada sekcje przyrodniczą, odczytową i wycieczkową. W roku 1915 Komisja Szkolna Ziemi Radomskiej pod przewodnictwem księdza Józefa Rokosznego otwiera polskie Seminarium Nauczycielskie. W roku 1916/7 wykłada tu młody Edmund Massalski, który po latach założy Kieleckie Towarzystwo Naukowe, jak również będzie sprzyjał rozwojowi ośrodka w Radomiu.

Okres międzywojenny to czas rozwoju ruchów krajoznawczo-regionalistycznych. Stanisław Berezowski we wstępie do monografii powiatu lipskiego, wydanej nakładem Radomskiego Towarzystwa Naukowego w roku 1972, stwierdza, iż: „Kielecczyzna jest tą prowincją, w której ruch regionalistyczny był już dawniej szczególnie żywotny. Przed wojną skupiał się on wokół Muzeum Świętokrzyskiego i redakcji „Rocznika Świętokrzyskiego”. Był on związany m.in. z postacią Aleksandra Patkowskiego (1890-1942), znaną nawet na forum międzynarodowym ruchu regionalistycznego.” Za sprawą Patkowskiego powstał Powszechny Uniwersytet Regionalny im. S. Konarskiego, którego działalność dotyczyła całego „sandomiersko-kielecko-radomskiego terenu” (Działalność… 1931).

> 1945: Instytut Naukowo-Społeczny

 

Źródła

Działalność Powszechnego Uniwersytetu Regionalnego im. St. Konarskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego w latach 1922–1930, w: Pamiętnik Świętokrzyski 1930, red. A. Patkowski, Kielce 1931

Ikona naszego regionalizmu, opr. A.N., Świętokrzyski Informator Samorządowy, 11-12 (46-47), 2010

Powiat lipski: geograficzno-ekonomiczne problemy współczesne, red. Stanisław Berezowski, Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Radomski, Radomskie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1972

Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., red. S. Witkowski, Radomskie Towarzystwo Naukowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985

Radomskie Studia Nauczycielskie / Seminarium / Kadra, www.kustosz.radom.pl